Yalnızların romancısı Murakami

Handan Akdemir

Önce bir itirafla başlayayım. Öznel bir giriş yapayım. Her ne kadar öznel olan, çağımızın belası haline gelmiş “ben tapınması” Haruki Murakami’nin durduğu yerin tam zıttı olsa da…

Bugün yaşayan en değerli müelliflerden biri olarak kabul edilen Haruki Murakami ile tanışmam nispeten geç bir tarihe rastlıyor. Yıl 2009, Doğan Kitap’ta editör olarak işe başlamışım. Birinci işlerimden biri ‘Sahilde Kafka’ romanının editörlüğü. Ne palavra söyleyeyim, şimdi bırakın okumayı ismini dahi duymuş değilim Murakami’nin. Sorup soruşturuyordum Doğan Kitap’taki arkadaşlarıma: Kimdir, kimin nesidir, ne muharrir bu Murakami? Zira halihazırda dört kitabı İngilizce ve Fransızcadan yapılmış çevirilerle yayımlanmış durumda. “Çok düzgündür, harikuladedir, bayılırsın” diyor Sevim (Erdoğan). İçimden “Emin değilim lakin göreceğiz bakalım” diye geçirdiğimi hatırlıyorum. Ne de olsa Japon. Ne de olsa bendeniz İngiliz Lisanı ve Edebiyatı kısmından mezun olmuş, Shakespeare’leri yutmuş, Anglo-Sakson, Avrupa, Amerika edebiyatına meftunum. Joyce, Virginia Woolf, Fitzgerald, Kundera… Benim yazarlarım bunlar.

Ama hayatın ukalalığı en hoş biçimde terbiye etmek üzere bir özelliği var. Göreceğiz bakalım dediğim Murakami o gün bugündür en sevdiğim müellifler listesinde birinci sıradaki yerini koruyor. Yanıldığım birinci yer burası. İkinci yer ise “ne de olsa Japon” önyargısı. Güzel bu önyargının altı da büsbütün boş. Zira Japon müelliflerini da bilmiyordum ki. Hissi bir önyargıdan öbür bir şey yok elimde, ne de olsa Japon derken. Fakat vakitle anlıyorum ve Murakami hakkında yazılıp çizilenden de teyit ediyorum ki Murakami’ye “Japon yazar” demek de tam yerine oturmuyor. Hani bizde de kimi muharrirlerimiz için denir ya: “Bize yazmıyor ki Batı’ya yazıyor” diye. Murakami de bu yargıdan mustarip üzere kendi ülkesinde. Ayrıyeten Japonsu bir şey de yok kitaplarında. Olsa olsa Murakami kitaplarının tercümanı Ali Volkan Erdemir’den öğrendiğim, tekerleme tınılı hikikomori var. Yani Japon içe kapanıklığı, münzevilik, yalnızlık. Tamam bazen sushi dışında duymadığımız kimi yemek isimleri falan geçiyor. Bir ölçü ünitesi olarak üç tatami büyüklüğünde, beş tatami genişliğinde üzere tarifler okuyoruz. Lakin ortalıkta kimono falan göremiyoruz, sake içen pek yok ancak viski ve bira su üzere akıyor.

O gün ‘Sahilde Kafka’ ile başlayan macera Murakami’nin 20 kitabının editörlüğünü yapma talihine erişmemle devam etti. Bugün bu yazıyı yazma cüretinin kaynağı da bu biraz. Eh, en azından oldukça kitabını hem İngilizceden hem Türkçeden okumuşluğum var. Üç beş kelam edebilirim dedim.

Şimdi gelelim muharririn kendisinden bahsetmeye. Buradaki öznel tespitler dışında pek çok bilginin kaynağı pek yakında okurla buluşacak olan, yeniden Ali Volkan Erdemir çevirisiyle yayımlanacak Murakami Sözlüğü. Bu kitabın Türkiye’deki Murakamikleri hem çok memnun edeceğini hem de sevdikleri muharririn hiç bilmedikleri pek çok istikametini göstererek hayli şaşırtacağını peşinen söyleyebilirim.

Bugün kitapları 50’nin üzerinde lisana çevrilen, ismi her yıl Nobel Edebiyat Mükafatı listesinde zikredilip üzerine bahisler oynanan Haruki Murakami, 1949 Kyoto doğumlu. Roman yazmaya bir beyzbol maçı sırasında karar vermiş. Hem annesi hem de babası Japon lisanı ve edebiyatı öğretmeniymiş. Babası Budist bir aileden geliyor ve Budizm eğitimi almış. Hatta ‘Bir Kediyi Terk Etmek’ kitabında anlattığına nazaran, dede bir kazada birdenbire ölünce meskenin en büyük oğlu olduğundan tapınağın başkeşişlik mertebesi ona kalacak üzere olmuş ve eşi buna karşı çıkınca da aile içinde kaos yaşanmış.

1968’de Vaseda Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tiyatro Bölümü’nde tahsiline başlamış. Sınıf arkadaşı Yoko ile öğrenciliği sırasında tanışıp evlenmişler. Mahremine pek düşkün biri Murakami. Bu evlilik nasıldır, aşk mıydı onu Yoko Hanım’a çeken yoldaşlık mı, mesela çocuk sahibi olmak istemediler mi?.. Bu soruların yanıtını bilemiyoruz.

1974 yılında, 25 yaşındayken Kokubunci’de “Peter-Cat” isimli bir caz kafe/bar açmış Murakami. Aslında iflah olmaz bir edebiyatsever olmanın yanında tekrar iflah olmaz bir müzik tutkunu. Bu işin oldukça yorucu bir iş olduğunu çeşitli deneme kitaplarındaki satır ortalarından anlıyoruz. İçki dışında servis edilen ufak tefek atıştırmalıkları da kendi elleriyle yaparmış. Sandviçler, lahana sarmaları… Yeniden ‘Sözlük’ten “O yıllarda o denli çok soğan doğradım ki artık bile hiç gözüm yaşarmadan bir sürü soğanı süratlice doğrayabilirim” dediğini okuyoruz.

1978 yılında Cingu Beyzbol Stadyumu’nda Yakult’un Hiroşima’yla maçını izlerken, bir anda zihninde bir şimşek çakmış üzere “Ben de roman yazabilirim” diye düşünmüş Murakami. Ve Peter Cat mesaisi bitip meskene geldiğinde, gece yarısından sonra mutfak masasında oturup sabaha dek yazmaya başlamış.

1979 yılında birinci romanı ‘Rüzgârın Müziğini Dinle’, Gunzo Yeni Müellif Edebiyat Ödülü’nü kazanmış. Akabinde ‘Pinball 1973’ isimli romanı çıkmış ve birinci kitaptan sonra o da Akutagava Ödülü’ne aday gösterilmiş.

Enteresandır, Nobel Edebiyat Mükafatı üzere Murakami’nin iki sefer aday gösterildiği halde bir türlü alamadığı bir diğer ödül de bu Akutagava Mükafatı. ‘Mesleğim Yazarlık’ kitabında bu mükafatı alamayışı üzerine de birkaç şey anlatmıştı.

Murakami’nin dünya tarafından bilinir bir müellif olmasının yolunu ise bizde ‘İmkânsızın Şarkısı’ ismiyle yayımlanan ‘Norwegian Wood’ kitabı ve kitaplarının İngilizce çevirilerinin yayımlanması açıyor. ‘İmkânsızın Şarkısı’, 1987’de Japonya’da en çok satan kitap oluyor. 2010 yılında direktör Tran Anh Hung tarafından sinema sineması olarak da uyarlanıyor.

KEDİLER KONUŞABİLİR, GÖKTEN BALIK YAĞABİLİR

İlk defa Samuel Taylor Coleridge’in kullandığı, bizim de üniversitedeki pek değerli hocamız Zeynep Ergun’dan öğrendiğimiz bir kavram vardır: “Willing suspension of disbelief”. Murakami okumaya niyet etmişlerin işine yarayacak bir bakış açısıdır bu. “Gönüllü olarak inançsızlığı askıya almak” olarak çevrilebilir. Hatta Murakami okurunun gereksinimi olan şey tam da budur dense yeridir. Zira Murakami romanlarında -kimi vakit büyülü gerçekçi olarak da tanımlanırlar- kediler konuşabilir, gökten balık yağabilir, acil çıkış merdivenine adım atarak paralel bir kainata geçiş yapabilirsiniz.

Okurun baştan bu akdi müellifle imzalaması işini kolaylaştırır. Yoksa 60 santim uzunluğundaki bir adam bir fotoğrafın içinden çıkıp kahramanla konuşmaya başladığında rasyonel bakışla bu adamın söylediklerine kulak vermek az buçuk sıkıntı gelebilir (‘Kumandanı Öldürmek’).

Madem bu ihtar birinci kez Murakami okuyacaklar içindi bir de tespitimi paylaşayım. Murakami için özel bir damak tadına hitap eden müellif demek hiç de yanlış olmaz. Zira Murakami okurları ortasında onun edebiyatını “Aaa hoştu, eğlendim vallahi” diyerek tanımlayana pek rastladığımı söyleyemem. Gördüğüm kadarıyla iki uçta yer alıyor Murakami okuru: Birincisi bir kitabını okuyup “Hiç bana nazaran değil. Çok saçma!” diyerek bir daha da eline almayanlar. İkincisi ise çıkan her kitabını hayatın büyük sırrı bu kitapta olacak üzere büyük bir hevesle, heyecanla alıp okuyan, bizim Murakamikler, Japonların Harukist’ler dedikleri. Yani gerçek Murakami hayranları.

YALNIZLIK PAYLAŞILMAZ

Murakami kahramanlarını tanımlayan en kıymetli sözcüğün “yalnızlık” olduğu söylenebilir. Çoğunluğu erkek olan başkahramanlar genelde daima yalnız insanlardır. Bir nedenle eşleri, sevgilileri tarafından terk edilmiş, bir sevdiklerini yitirmişlerdir. Bir cins inzivayı andıran bir ömür sürerler. Bir noktada hayatları tuhaf şahısların ortaya çıkmasıyla, acayip durumların yaşanmasıyla karışmaya başlar. Zira edebi ilah onları bu inzivadan çıkarmaya karar vermiştir.

Yaşamlarının belirleyici taraflarından biri de “bir çeşit arınma ritüeli”ni andıran mesken işleridir. Ütü yaparlar, yerleri cilalarlar, yemek pişirirler. ‘Zemberekkuşu’nun başkarakteri Toru Okada ne vakit başı karışsa ütü yapar. Hatta 12 evreli bir ütü yapma tekniği geliştirmiştir. ‘İmkânsızın Şarkısı’ndaki karakter yurtta yaşıyor olmasına karşın her gün yerleri, üç günde bir pencereleri siler, haftada bir de yatağını havalandırır.

Murakami kahramanlarının bir özelliği de kolay gereçlerle yaptıkları yemeklerdir. Murakami Sözlüğü’nde şöyle müellif: “Murakami’nin yapıtları ‘Okunabilir Restoranlar’dır. Kahramanları buzdolabında buldukları gereçlerle çok kısa müddette spagetti, sandviç yaparlar. Kitabı okuduktan sonra biz de kesinlikle o yiyeceklerden yemek isteriz.”

Murakami başkahramanının yalnızlığında, tüm bu konut işlerini yaparak gününü geçirmesinde tabir yerindeyse “otistik bir zenginlik” vardır. Kendi içine yanlışsız kuyu kazan karakterler üzeredir kahramanları. Aslında kuyular da Murakami metinlerinde çok kıymetli bir semboldür. Kahramanın kolektif bilinçaltına, kendi karanlığına inişi için bir geçiş kapısı üzeredir.

‘1Q84’ün Tengo’su, ‘Renksiz Tsukuru Tazaki’nin Hac Yılları’ndaki Tsukuru, ‘Kumandanı Öldürmek’in portre ressamı başkarakteri ve diğerleri… Hepsinin hisselerine bir tıp yalnızlık veyahut dışlanmışlık düşmüştür. Enteresandır, hiçbiri bu yalnızlıktan şikâyet etmez, yalnızlığını yük üzere taşımazlar. Lakin yalnızlıkları, kendi biricik kıssaları hakkında uzun uzun düşünürler. Varoluşlarını anlamlandırmaya çalışırlar. Bu yanlarıyla adeta Kierkegaard’ın çok sevdiğim cümlesinin beden bulmuş hali üzeredirler: “Tanrı benimle ne kastetti merak ediyorum.”

Çok olumlu bir manada ve “sahici bir kendilik hali”nin tabiri olarak kullanmaya çalıştığım otistik yanları ise hem bir cins muhafaza kalkanı hem de ötekiler için bir cazibe alanı yaratır. Daha çağın insanı, daha uyanık, işini bilen öteki karakterler kahramanlarımızı biraz naif, sıkıntı anlayan, pratik zekâdan mahrum şahıslar olarak görürler. Hani ne derler, “bu adam bu yaşa kadar hayatta kalmayı nasıl başarmış” üzere bakarlar ona. Lakin kendi karanlıklarını çözmek, sırlarını teslim etmek için de tekrar bizim “saf” kahramanımızı seçerler. O saflıkta bir kuvvet, sağlamlık görürler tahminen. Kendi olmanın gücünü görürler.

Tıpkı Joseph Campbell’ın “kahramanın yolculuğu” şemasında olduğu üzere Murakami kahramanları da beklenmedik bir davetle bir dönüşüm seyahatine çıkarlar, tuhaf beşerlerle karşılaşır, baştan çıkarmalarla sınanırlar, benliklerinin en karanlık kuyusuna iner kendi canavarlarıyla tanışırlar. Dönüş yolunda ellerinde taşıdıkları bir ikram olur daima. Bir manada iyileşmişlerdir… Yalnızlık laneti bir formda şifalanmıştır. Biz de güzelleşmiş üzere hissederiz. Murakami kitaplarını okumak bizim de yalnızlığımızı şifalandırır. Zira yalnız olmadığımızı anlarız.

Kediler, gizemli, tuhaf kızlar, ortadan kaybolan sevgililer, koyun postuna bürünenler, kendi karanlığına iner üzere kuyuya inenler, paralel cihanlara geçiş yapanlar… Murakami dünyası tıpkı Alice’in ‘Harikalar Diyarı’ üzere bir mükemmeller diyarıdır. Müellifin kendisi ise bir manada yalnızların esirgeyici sevgilisi üzeredir. Murakami için “yalnızları en âlâ anlatan romancı” dense yeridir.

Bir yanıt yazın Yanıtı iptal et